بسم الله الرحمان الرحیم
السلام علیک یا اباصالح المهدی (عجل الله فرجک و سهل الله مخرجک)
از نیمه‌ی دوم قرن بیستم به ویژه پس از دهه‌ی 80، پژوهش‌های مربوط به دین و معنویت به طور فزاینده‌ای در میان روانشناسان و در حوزه های روان درمانگری رواج یافته است. به‌طوری که مجله‌ی تایم در سال 1980 نوشت: «علاقه به پژوهش در باب دین احیا شده و خدا در حال بازگشت به صحنه‌ی زندگی بشر است». معنویت ، یکی از ابعاد ضروری انسان است و گاهی نبود معنویت خود به مثابه ی وجود مشکل روانی است. همچنین سال هاست پژوهش ها نشان می دهد که در هنگام درمان ممکن نیست از مراجعین بخواهیم که اعتقادات مذهبیشان را با خود به همراه نداشته باشند. مذهب به عنوان یکی از راه های زندگی معنوی، نه تنها در هویت بخشی به بسیاری از انسان ها نقشی حیاتی دارد، بلکه اغلب در کنار آمدن با شرایط دشوار زندگی به ویژه بیماری و ناخوشی به کار می‌آید (کویینگ[1]،1998). بایست در نظر داشت که نیازهای معنوی به طور ویژه زمانی که بیماری، زندگی فرد را تهدید می‌کند، اهمیت ویژه ای می یابند. نادیده گرفتن دنیای معنوی انسان درست مثل نادیده گرفتن محیط اجتماعی یا وضعیت روان شناختی فرد است و نتیجه ی این غفلت، شکست در درمان «کل انسان» یا انسان به عنوان یک کل است (کویینگ، 2000). ما امروزه به خوبی می دانیم که معنویت بخشی از موجودیت انسان هاست و مبنای هویت و هستی افراد را تشکیل می‌دهد و به زندگی هدف و معنا می‌بخشد (کویینگ، 2002). در سال 2012 بونلی و همکارانش مطالعه ی مروری انجام دادند. در این مطالعه 444 مقاله طی 50 سال که رابطه ی بین مداخلات مذهبی _معنوی و افسردگی را مطالعه کرده بودند بررسی گردید. این بررسی نشان داد که در بیش از 60 درصد این مطالعات روشن گردیده که هم مذهبی و هم معنوی بودن افراد و هم مداخلات مذهبی _معنوی اثرگذاری بهتری در درمان افسردگی به همراه داشته اند و یا از شدت افسردگی های شدید کاسته اند. جمع بندی اینکه در دهه ی اخیر مطالعات مربوط به ارتباط بین مذهب و سلامت روان بسیار پیشرفت کرده و متحول شده است. نویسندگان کتاب ” شیوه نامه معنویت ، مذهب و سلامت ذهن” نه تنها بیان می دارند که مذهب و معنویت ارتباط تنگاتنگی با وضعیت سلامت افراد دارد بلکه در این کتاب به بحث راجع به چگونگی اثرگذاری مذهب ، چرایی آن و اینکه بر روی چه کسانی این تاثیر بیشتر است می پردازند( رزمارین و کویینگ ،2020).
با در نظر گرفتن آنچه در بالا به آن پرداخته شد و با توجه به مقبولیت اکثریت دین اسلام در کشورهای منطقه تدوین برنامه های درمانی و آموزشی با الگوی اسلامی برای جامعه مسلمانان ضروری به نظر می رسید. به همین منظور طی سال های اخیر تلاش های زیادی پیرامون این حوزه در کشور عزیزمان ایران صورت گرفته است. امروزه بسته های آموزشی_ درمانی گوناگونی توسط متخصصین دانشگاهی تدوین گردیده اند و در جلسات درمان به کار گرفته می شوند که محوریت آن ها متناسب با دین و فرهنگ جامعه ما بوده و لذا مناسب تر و کاربردی تر هستند. روش منجی درمانی مذهبی[1](RSCP) نیز از جمله ی این روش هاست.
این درمان در قالب ساختاری قرآنی، با تکیه بر ارکان درمان بهبود کیفیت زندگی[2] فریش[3] (2005)، وام گیری مفاهیمی از درمان چند بعدی معنوی جان بزرگی(1398) و از همه مهم تر با محوریت بر مفهوم مثبت ” انتظار فعالانه ی منجی” شکل گرفته است. روش شکل گیری این روش درمانی به زبانی ساده به این نحو بوده است که: پس از اینکه طی مطالعات کتابخانه ای تطبیق های متعددی بین مفاهیم ” انتظار فعال” و ” توجه به امام عصر علیه السلام” با تاکیدات موجود در روان شناسی کمال، روان شناسی مثبت نگر ، معنادرمانی و .. به دست آمد، پژوهشگران طی مصاحبه های متعدد به عمل آمده با متخصصین این حوزه با روش نظریه داده بنیاد، مبانی این روش درمانی را پایه ریزیی کردند و نهایتا موفق به تهیه یک بسته ی آموزشی_درمانی اسلامی با محوریت مفهوم “انتظار فعال فرج” شدند. درگام بعد اثربخشی این روش پس از اخذ کدهای اخلاق از کمیته پزشکی دانشگاه مربوطه مورد بررسی قرار گرفت و نتایج بسیار خوبی را نشان داد. به امید خدا نتایج این بررسی های ثمر بخش به زودی در قالب مقالات علمی_پژوهشی منتشر خواهد گردید و در دسترس پژوهشگران و علاقه مندان عزیز قرار خواهد گرفت.
سخن آخر اینکه : از آنجا که بسته ی آموزشی_ درمانی منجی محور از هر دو جنبه ی آموزشی و درمانی بودن برخوردار است، لذا هم درمانجویان بالینی و هم علاقه مندان غیر بالینی می توانند مخاطب این بسته قرار بگیرند. به این نحو که این روش برای درمانجویان بالینی جنبه ی درمانی دارد ولی افراد غیر بالینی می توانند از جنبه های آموزشی این روش نفع ببرند و در واقع بسته ی آموزشی_ درمانی برای این افراد نقش پیشگیری کننده و همچنین ارتقاء دهنده ی بهزیستی روان شناختی و کیفیت زندگیشان را دارد.
همچنین گروه منجی درمانی مذهبی در تلاش است که همکاران محترم مشاوره و روان شناسی که علاقه مند به فعالیت در این حوزه هستند را با مبانی این حوزه آشنا کرده و در صورت امکان در آینده ی نزدیک ایشان را به همکاری در حوزه های درمانی و پژوهشی گروه دعوت نماید.
[1] Koeing
[1] Religious Savior _Centered Psychotherapy
[2] Quality Of Life Therapy
[3] Frisch